Chatbot NTTU

HbA1c: HIỂU RÕ ĐỂ LÀM CHỦ BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG

Đái tháo đường (ĐTĐ) đã trở thành một thách thức y tế toàn cầu, ảnh hưởng đến hàng trăm triệu người trên khắp thế giới. Việc kiểm soát đường huyết chặt chẽ là yếu tố then chốt để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng của bệnh. Trong bối cảnh đó, xét nghiệm Hemoglobin A1c (HbA1c) đã nổi lên như một công cụ không thể thiếu, đóng vai trò trung tâm trong việc chẩn đoán, theo dõi và quản lý bệnh ĐTĐ. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan toàn diện về xét nghiệm HbA1c, từ các khía cạnh kỹ thuật trong phòng thí nghiệm đến ứng dụng lâm sàng và những cập nhật mới nhất trong lĩnh vực này.

  1. HbA1c và cơ chế hình thành

HbA1c, hay còn gọi là Glycated Hemoglobin, là một dạng hemoglobin (Hb) trong hồng cầu đã gắn với glucose. Quá trình này, được gọi là Glycation không enzyme, xảy ra khi glucose trong máu liên kết với Hb trong một phản ứng chậm và không hồi phục. Lượng HbA1c hình thành tỷ lệ thuận với nồng độ glucose trung bình trong máu trong một khoảng thời gian nhất định. Do đời sống trung bình của hồng cầu là khoảng 120 ngày, HbA1c phản ánh mức đường huyết trung bình trong khoảng 2-3 tháng trước thời điểm xét nghiệm.

Hình 1. HbA1c và cơ chế hình thành
  1. Vai trò của xét nghiệm HbA1c trong chẩn đoán và theo dõi ĐTĐ
Hình 2. Vai trò của xét nghiệm HbA1c trong chẩn đoán và theo dõi ĐTĐ
  • Chẩn đoán ĐTĐ: Năm 2010, Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA) đã chính thức đưa HbA1c vào tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ.
    • Giá trị HbA1c ≥ 6.5% được xem là tiêu chuẩn để chẩn đoán bệnh.
  • Theo dõi kiểm soát đường huyết: HbA1c là công cụ lý tưởng để theo dõi hiệu quả điều trị ĐTĐ. Bác sĩ có thể đánh giá mức độ kiểm soát đường huyết của bệnh nhân trong thời gian dài, từ đó điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp.
    • Mục tiêu HbA1c thường được khuyến cáo là < 7% đối với hầu hết bệnh nhân ĐTĐ.
  • Ưu điểm so với các xét nghiệm đường huyết khác: So với xét nghiệm đường huyết đói hoặc nghiệm pháp dung nạp glucose, HbA1c có nhiều ưu điểm vượt trội
    • Không yêu cầu nhịn ăn trước khi xét nghiệm.
    • Ít bị ảnh hưởng bởi các yếu tố nhất thời như stress hoặc bữa ăn gần đây.
    • Phản ánh mức đường huyết trung bình trong thời gian dài, cung cấp bức tranh toàn diện hơn về tình trạng kiểm soát đường huyết của bệnh nhân.
  1. Các phương pháp xét nghiệm HbA1c trong phòng thí nghiệm

Hiện nay, có nhiều phương pháp khác nhau được sử dụng để định lượng HbA1c trong phòng thí nghiệm. Các phương pháp này có thể được phân loại thành:

  • Phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC): Đây là phương pháp được sử dụng rộng rãi và được xem là tiêu chuẩn vàng để định lượng HbA1c. HPLC có khả năng phân tách và định lượng các dạng Hb khác nhau, bao gồm cả HbA1c.
  • Phương pháp miễn dịch: Sử dụng kháng thể đặc hiệu để nhận biết và định lượng HbA1c. Phương pháp này thường nhanh chóng và dễ thực hiện, nhưng có thể bị ảnh hưởng bởi các biến thể Hb.
  • Phương pháp enzyme: Sử dụng enzyme để chuyển đổi HbA1c thành một sản phẩm có thể đo được bằng phương pháp quang phổ.
  • Phương pháp điện di mao quản: Phân tách các dạng Hb dựa trên điện tích và kích thước của chúng.
Hình 3. Các phương pháp xét nghiệm HbA1c trong phòng thí nghiệm
  1. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm HbA1c

Mặc dù HbA1c là một xét nghiệm đáng tin cậy, kết quả có thể bị ảnh hưởng bởi một số yếu tố, bao gồm:

  • Các biến thể Hemoglobin: Các biến thể Hb như HbS, HbC, HbE có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm, đặc biệt là các phương pháp dựa trên HPLC hoặc miễn dịch.
  • Bệnh lý hồng cầu: Các bệnh lý như thiếu máu, tan máu có thể làm thay đổi đời sống hồng cầu, ảnh hưởng đến giá trị HbA1c.
  • Tuổi tác: HbA1c có xu hướng tăng nhẹ theo tuổi.
  • Chủng tộc: Một số nghiên cứu cho thấy có sự khác biệt về HbA1c giữa các chủng tộc khác nhau.
  • Tình trạng mang thai: HbA1c có thể thấp hơn ở phụ nữ mang thai.
  • Sử dụng một số thuốc: Một số thuốc như salicylate, opioid có thể ảnh hưởng đến kết quả HbA1c.
  1. Tiêu chuẩn và kiểm soát chất lượng trong xét nghiệm HbA1c

Để đảm bảo độ chính xác và tin cậy của kết quả, xét nghiệm HbA1c cần tuân thủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về kiểm soát chất lượng. Các phòng thí nghiệm cần:

  • Sử dụng các phương pháp xét nghiệm đã được chuẩn hóa và chứng nhận bởi các tổ chức uy tín như NGSP (National Glycohemoglobin Standardization Program) hoặc IFCC (International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine).
  • Thực hiện kiểm soát chất lượng nội kiểm (IQC) và ngoại kiểm (EQA) thường xuyên.
  • Đảm bảo nhân viên phòng thí nghiệm được đào tạo bài bản và có kinh nghiệm.
  • Theo dõi và đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.
  1. Cập nhật các khuyến cáo lâm sàng về sử dụng HbA1c
  • ADA (Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ): Khuyến cáo sử dụng HbA1c để chẩn đoán ĐTĐ (≥ 6.5%) và tiền ĐTĐ (5.7-6.4%). Mục tiêu HbA1c < 7% được khuyến cáo cho hầu hết bệnh nhân.
  • IDF (Liên đoàn Đái tháo đường Quốc tế): Đề xuất sử dụng HbA1c để theo dõi kiểm soát đường huyết. Mục tiêu HbA1c cá nhân hóa dựa trên tình trạng bệnh nhân.
  • EASD (Hiệp hội Nghiên cứu Đái tháo đường Châu Âu): Nhấn mạnh vai trò của HbA1c trong việc đánh giá nguy cơ biến chứng và điều chỉnh phác đồ điều trị.
  1. HbA1c: Những thách thức và triển vọng trong tương lai

Mặc dù HbA1c là một công cụ quan trọng, vẫn còn một số thách thức cần vượt qua:

  • Ảnh hưởng của các yếu tố ngoại sinh: Cần hiểu rõ và kiểm soát các yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.
  • Sự khác biệt giữa các phương pháp xét nghiệm: Cần đảm bảo sự thống nhất và chuẩn hóa giữa các phương pháp xét nghiệm khác nhau.
  • Cá nhân hóa mục tiêu HbA1c: Cần xác định mục tiêu HbA1c phù hợp với từng bệnh nhân, dựa trên tuổi tác, tình trạng sức khỏe và nguy cơ biến chứng.

Trong tương lai, các nghiên cứu sẽ tập trung vào:

  • Phát triển các phương pháp xét nghiệm HbA1c mới: Các phương pháp này sẽ có độ chính xác cao hơn, ít bị ảnh hưởng bởi các yếu tố ngoại sinh và phù hợp với nhiều đối tượng bệnh nhân khác nhau.
  • Sử dụng HbA1c kết hợp với các chỉ số khác: Kết hợp HbA1c với các chỉ số đường huyết liên tục (CGM) hoặc các dấu ấn sinh học khác có thể cung cấp bức tranh toàn diện hơn về tình trạng kiểm soát đường huyết và nguy cơ biến chứng.
  • Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích HbA1c: AI có thể giúp phân tích kết quả HbA1c một cách chính xác hơn, dự đoán nguy cơ biến chứng và cá nhân hóa phác đồ điều trị.

Xét nghiệm HbA1c đã trở thành một công cụ không thể thiếu trong chẩn đoán, theo dõi và quản lý bệnh ĐTĐ. Hiểu rõ về cơ chế, phương pháp xét nghiệm, các yếu tố ảnh hưởng và khuyến cáo lâm sàng sẽ giúp các bác sĩ và nhân viên y tế sử dụng HbA1c một cách hiệu quả nhất, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân ĐTĐ. Với những tiến bộ không ngừng trong lĩnh vực này, HbA1c hứa hẹn sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống lại bệnh ĐTĐ trong tương lai.

Tài liệu tham khảo

  1. American Diabetes Association. (2023). Standards of Medical Care in Diabetes.
  2. International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (IFCC). HbA1c Standardization.
  3. Nathan, D. M., et al. (2009). Glycated Hemoglobin in the Diagnosis and Management of Diabetes. Diabetes Care, 32(7), 1326–1331.

Nguyễn Thị Hồng Thoa – KTXNYH

Call Now