1900 2039
Kháng sinh được sử dụng khá phổ biến trong nuôi trồng thủy sản (NTTS) để điều trị và phòng tránh dịch bệnh. Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh không đúng cách và buông lỏng kiểm soát sẽ làm tăng nguy cơ đề kháng kháng sinh trên vi sinh vật gây bệnh trên người và động vật.
Phần lớn các bệnh nhiễm khuẩn thông thường trên người được điều trị hiệu quả bằng các thuốc kháng sinh. Tuy nhiên, hiệu quả điều trị bệnh sẽ phụ thuộc nhiều vào cách thức chuẩn đoán và phương pháp điều trị. Một số bệnh nhiễm khuẩn liên quan đến mắt, tai thường sử dụng thuốc kháng sinh dưới dạng dung dịch, nhỏ giọt. Đối với những nhiễm khuẩn nặng đôi khi phải sử dụng kháng sinh dùng cho qua đường tiêm bắp, tiêm tĩnh mạch hoặc có khi qua đường truyền dịch nếu cần. Muốn có tác dụng tốt, việc điều trị cần căn cứ trên kết quả kháng sinh đồ để xác định loại kháng sinh phù hợp cho từng loại vi khuẩn gây bệnh. Ngoài ra, việc điều trị cần tuân thủ đủ liều, đủ thời gian có tác dụng và theo dõi tác dụng của kháng sinh đối với nhiễm khuẩn, như vậy mới có kết quả chắc chắn, giảm tác dụng phụ của thuốc kháng sinh.
Trong khi việc sử dụng kháng sinh trong NTTS lại chủ yếu theo kinh nghiệm, không có mục tiêu rõ ràng nên hiệu quả sử dụng đem lại không cao và tăng nguy cơ đề kháng kháng sinh. Báo cáo khảo sát năm 2019 của Viện Nghiên cứu NTTS II cho thấy, việc lạm dụng kháng sinh trong NTTS tại Việt Nam đang diễn ra khá phổ biến trên cả 3 miền Bắc (11 loại kháng sinh phổ rộng), miền Trung (sử dụng hơn 10 loại kháng sinh) và miền Nam (sử dụng hơn 15 loại kháng sinh) trong nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng [1]. Đồng thời, khi tổng hợp các công trình nghiên cứu đại diện từ năm 2008 đến 2018 trên toàn thế giới, các nhà khoa học đã quan sát thấy có 11/15 quốc gia sản xuất thủy sản mạnh trên thế giới đã sử dụng khoảng 67 loại kháng sinh trong NTTS. Trong đó, kháng sinh oxytetracycline, sulphadiazine và florfenicol được sử dụng nhiều nhất (chiếm 73%). Trung bình, các quốc gia sử dụng 15 loại kháng sinh trong NTTS; những nước sử dụng kháng sinh nhiều là Việt Nam, Trung Quốc, Bangladesh [2].
Việc sử dụng kháng sinh trong nuôi trồng của các nông hộ chủ yếu với mục đích phòng ngừa dịch bệnh, nên việc bổ sung kháng sinh chủ yếu theo kinh nghiệm. Loại kháng sinh sử dụng không theo mục tiêu điều trị, liều lượng kháng sinh không được kiểm soát, lượng thức ăn thừa có chứa kháng sinh sẽ được khuếch tán trong môi trường nước tạo cơ hội cho các vi sinh vật tiếp xúc với kháng sinh nên làm tăng tính đề kháng kháng sinh của vi sinh vật. Chẳng hạn, vi khuẩn Aeromonas spp. thường được tìm thấy trong môi trường NTTS có khả năng kháng ampicilline, amoxicilline và mang ít nhất 4 gen mã hóa enzym β-lactamase phổ rộng nằm trên nhiễm sắc thể. Các chủng Aeromonas hydrophila còn mang gen mã hóa cho “bơm” AheABC giúp vi khuẩn có thể loại được nhiều thuốc kháng sinh ra khỏi vi khuẩn [3]. Ngoài ra, các gen kháng thuốc của Aeromonas gây bệnh trên cá có thể truyền cho các vi khuẩn gây bệnh trên người như Escherichia coli. Các nhà khoa học đã tìm thấy một số vi khuẩn gây bệnh trên người như E. coli, Salmonella, Shigella và Vibrio spp… có trong 13 sản phẩm tôm chế biến sẵn trên thị trường. Việc tiêu thụ các sản phẩm tôm này cũng làm cho người tiêu dùng tiếp xúc với vi khuẩn kháng kháng sinh. Trong môi trường tự nhiên, các gen đề kháng này có thể truyền trực tiếp hoặc gián tiếp sang hệ vi sinh vật gây bệnh trên người, làm cho việc điều trị các bệnh trên người trở nên khó khăn hơn.
Để chiến lược sử dụng kháng sinh hiệu quả trên người thì việc quản lý hiệu quả sử dụng kháng sinh trong điều trị không chỉ được thực hiện trên người mà cũng cần phải thực hiện trên các đối tượng vật nuôi và nuôi trồng thủy sản.
Nguyễn Trung Hiếu (Khoa Kỹ thuật xét nghiệm y học – Tổng hợp)
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Nguyễn Trung Hiếu, Lê Thị Thùy Trang. 2021. “Hiện trạng sử dụng và tác hại của kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản”. Tạp chí Khoa học & Công nghệ Việt Nam [2]. R. Lulijwa, et al. (2020), “Antibiotic use in aquaculture, policies and regulation, health and environmental risks: a review of the top 15 major producers”, Reviews in Aquaculture, 12, pp.640-663. [3]. M. Rasul, B.C. Majumdar (2017), “Abuse of antibiotics in aquaculture and it’s effects on human, aquatic animal and environment”, The Saudi Journal of Life Sciences, 2, pp.81-88.
